Τα κυστικά μορφώματα του παγκρέατος ταξινομούνται με κριτήρια που σχετίζονται α)με τη δομή της κάψας τους, β)με τον χρόνο που εμφανίζονται και γ)με την παθογένειά τους. Έτσι η αντίστοιχη κατηγοριοποίηση είναι α) αληθείς και ψευδείς κύστεις, β) συγγενείς και επίκτητες κύστεις και γ)τα ορώδη κυσταδενώματα, τα βλεννώδη κυστικά νεοπλάσματα,τα ενδοπορικά θηλώδη-βλεννώδη νεοπλάσματα(Δές την ενότητα:Κυστικά νεοπλάσματα παγκρέατος).

Αληθείς κύστεις

ΟΙ αληθείς κύστεις του παγκρέατος(Συγγενείς κύστεις παγκρέατος) είναι καλοήθη κυστικά μορφώματα που σπάνια αναπτύσσονται στο πάγκρεας και μπορεί να είναι μονήρη ή πολλαπλά. Ενίοτε είναι κύστεις που σχετίζονται με γενετικά σύνδρομα(π.χ. την κυστική ίνωση).  Συνήθως παρουσιάζουν συμπτωματολογία όταν αυξάνει το μέγεθός τους και πιέζουν παρακείμενα όργανα ή γίνονται τυχαία αντιληπτές σε ακτινολογικό έλεγχο. Η χειρουργική αντιμετώπιση συνιστάται μόνο σε περίπτωση πιεστικών φαινομένων ή σε αδυναμία να διαφοριαγνωστούν απο κακοήθεις κύστεις.

Ψευδείς κύστεις

Οι ψευδοκύστεις του παγκρέατος είναι κύστεις που η κάψα τους(= το τοίχωμά τους) δεν αποτελείται από κύτταρα παρά μόνον από συνδετικό ιστό χωρίς επιθήλιο. Αυτός είναι ένα χαρακτηριστικό που τις διαφοροποιεί από τις αληθείς κύστεις που έχουν τοίχωμα από επιθηλιακά κύτταρα. Οι ψευδοκύστεις θα μπορούσε να παρομοιασθούν με «σάκκο» με περιεχόμενο υγρό, συνήθως διαυγές ή ξανθοχρωματικό που περιέχει παγρεατικά ένζυμα(αμυλάση, λιπάση κ.λ.π.). Το υγρό των κύστεων μπορεί όμως να έχει και καφεοειδές χρώμα που οφείλεται  σε νεκρούς ιστούς ή αίμα. Η συνήθης αιτία που προκαλεί τη δημιουργία μίας ψευδοκύστης είναι η χρόνια παγκρεατίτιδα(=φλεγμονή του παγκρέατος), τραύμα του παγκρέατος, τοξικότητα ορισμένων φαρμάκων κ.λ.π. Η διάμετρός τους μπορεί να φθάσει σε ακραίες περιπτώσεις τα 30 εκατοστά. ΟΙ ψευδοκύστεις αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό(=75%) όλων των κυστικών παθήσεων του παγκρέατος.

Συμπτώματα

Οι ψευδοκύστεις μπορεί να είναι ασυμπτωματικές. Σε περίπτωση συμπτωμάτων, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν τουλάχιστον ένα απο τα παρακάτω:

• Ευαισθησία στην κοιλιά ή πόνος
• Ναυτία ή έμετος
• Απώλεια βάρους
• Διάρροια
• Πυρετός
• Κίτρινο δέρμα και μάτια(ίκτερος)

Διάγνωση

Το ιστορικό(=παγκρεατίτιδα)και η κλινική εξέταση(=φηλαφητή μάζα στην άνω κοιλία) θα θέσουν την πρώτη διαγνωστική σκέψη για παρουσία ψευδοκύστης παγκρέατος. Η διερεύνηση του περιστατικού θα οδηγήσει στη διενέργεια  Αξονικής Τομογραφίας αλλά και Μαγνητικής(=ΜRCP) απο τις οποίες θα εξαχθούν κρίσιμα συμπεράσματα. Ο υπερηχοτομογραφικός έλεγχος είναι σχετικής αποτελεσματικότητος. Εάν είναι δυνατή η λήψη υγρού απο την ψευδοκύστη(=με διαδεματική παρακέντηση ή ενδοσκοπικά με καθοδήγηση υπερήχων) η βιοχημική εξέταση για αμυλάση αναμένεται να έχει υψηλή τιμή, η γλοιότητα του υγρού είναι χαμηλή(=λεπτόρευστο) και οι καρκινικοί δείκτες(=CEA, Ca 125, Ca 19 9) όχι παθολογικοί, σε αντίθεση με τα κακοήθη νεοπλάσματα που αναμένονται να είναι αυξημένοι.

Θεραπεία

Οι μικρές κύστεις μπορούν να παρακολουθούνται συστηματικά. Οι κύστεις με μέγεθος μεγαλύτερο απο 6 εκατοστά που το μέγεθός τους αυξάνεται προοδευτικά, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με μία απο της επεμβατικές μεθόδους που συνιστώνται για αυτές τις περιπτώσεις. Ομοίως όταν το μέγεθος της κύστης προκαλεί συμπτώματα, όταν υπάρχει κάποια επιπλοκή όπως η αιμορραγία, φλεγμονή ή ρήξη. Ενίοτε ορισμένες κύστεις μπορεί να υποχωρήσουν  χωρίς κάποια παρέμβαση, όπως οι ψευδικύστεις  μετά οξεία παγκρεατίτιδα, σε αντίθεση με τις ψευδοκύστεις μετά απο χρόνια παγκρεατίτιδα που πολύ σπάνια υποχωρούν αυτόματα.

Οι θεραπευτικές επιλογές που προτείνονται για την θεραπεία των ψευδοκύστεων είναι:

1. Μη χειρουργικές

• Παρακολούθηση και εκτίμηση της αύξησης του μεγέθους ή επιπλοκής
• Ενδοσκοπική παροχέτευση: έχει ένδειξη στις ψευδοκύστεις που δεν παρουσιάζουν κάποια επιπλοκή και έχει δύο μορφές α) ενδοσκοπικά με τοποθέτηση μικρού σωλήνα παροχέτευσης στον κυστικό πόρο του παγκρέατος μέσω του φύματος του Vater και β) με ενδοσκόπιο και με καθοδήγηση απο ενδοσκοπική υπερηχοτομογραφία, δημιουργείται μία επικοινωνία μεταξύ του οπίσθιου τοιχώματος του στομάχου(ή και του δωδεκαδακτύλου) και της ψευδοκύστης(=κυστεογαστροστομία). Ετσι παροχετεύεται στον στόμαχο το υγρό που περιέχει η ψευδοκύστη.
• Διαδερμική παροχέτευση: έχει ένδειξη όταν έχει φλεγμονή η κύστη. Με καθοδήγηση με Αξονική Τομογραφία παρακεντείται η κύστη απο το δέρμα και στη συνέχεια τοποθετείται ειδικός σωλήνας που παροχετεύει το περιεχόμενο της ψευδοκύστης.

2. Χειρουργικές

Η χειρουργική παρέμβαση έχει ένδειξη όταν η ψευδοκύστη συνεχίζει να αυξάνεται σε μέγεθος, προκαλεί πόνο ή συμπτώματα απο πίεση στα πλησίον όργανα. Με την εγχείρηση επιδιώκεται η δημιουργία επικοινωνίας μεταξύ της κύστης και πλησίων οργάνων, όπως ο στόμαχος(=κυστεογαστροστομία), με τμήμα λεπτού εντέρου(κύστεονηστιδοστομία) ή με το δωδεκαδάκτυλο(κυστεο- δωδεκαδακτυλοστομία).  Με αυτό τον τρόπο παροχετεύεται το υγρό της κύστης στον αυλό του αντίστοιχου οργάνου. Ο τύπος της εγχείρησης που θα προταθεί εξαρτάται απο την θέση της ψευδοκύστης στο παγκρεας.