Το πάγκρεας είναι ένας αδένας με μήκος 12-15 εκατοστά που βρίσκεται πίσω από τον στόμαχο. Οι κύριες λειτουργίες του παγκρέατος είναι η συμβολή στην πέψη των τροφών μέσω της αμυλάσης, λιπάσης, πρωτεολυτικών ενζύμων κ.λ.π. και στην ρύθμιση των επιπέδων του σακχάρου στο αίμα με δύο ορμόνες που παράγει που είναι η ινσουλίνη και το γλουκαγόνο.

Οι όγκοι στο παγκρέατος εμφανίζονται όταν οι αλλαγές(=μεταλλάξεις) στα κύτταρα του παγκρέατος τα οδηγούν σε ανεξέλεγκτο και με ανώμαλο ρυθμό  πολλαπλασιασμό τους, δημιουργώντας έτσι  μια μάζα. H μάζα αυτή μπορεί να είναι είτε καλοήθης (=όχι καρκινική) είτε κακοήθης (=καρκινική).

Υπάρχουν δύο τύποι όγκων που αναπτύσσονται στο πάγκρεας: αυτοί που προέρχονται απο την εξωκρινή μοίρα του παγκρέατος και αυτοί που προέρχονται απο την ενδοκρινή μοίρα του παγκρέατος(= νευροενδοκρινείς όγκοι). Περίπου το 93% όλων των όγκων του παγκρέατος είναι απο την εξωκρινή μοίρα. Από αυτούς τους όγκους της εξωκρινούς μοίρας, περίπου το 75%  εμφανίζονται στην κεφαλή ή τον αυχένα του παγκρέατος, 15-20% στο σώμα και 5 ως 10% στην ουρά του παγκρέατος. Οι όγκοι του παγκρέατος διακρίνονται επίσης σε συμπαγείς και κυστικούς.

Tύποι καρκίνου του παγκρέατος

Το πιο κοινό είδος συμπαγούς καρκίνου του παγκρέατος ονομάζεται αδενοκαρκίνωμα.

Απο τα κυστικά νεοπλάσματα δυνητικά κακοήθη είναι το κυσταδενοκαρκίνωμα(=βλενώδες κυστικό νεόπλασμα) και το ενδοπορικό θηλώδες-βλενώδες νεόπλασμα(IPMN).

Οι υπόλοιποι όγκοι του παγκρέατος – περίπου το 7% του συνόλου – είναι νευροενδοκρινείς όγκοι (pNET)

. Οι νευροενδοκρινείς όγκοι παράγουν ορμόνες και μπορεί να ονομάζονται από τον τύπο της ορμόνης που παράγουν. Για παράδειγμα, το ινσουλινώμα είναι ένας όγκος που παράγει ινσουλίνη και το γαστρίνωμα παράγει γαστρίνη.

 ΤΟ ΑΔΕΝΟΚΑΡΚΙΝΩΜΑ ΤΟΥ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ

(Καρκίνος του παγκρέατος)

Το αδενοκαρκίνωμα, -που είναι αυτό που εννοείται με την κοινή έκφραση «καρκίνος παγκρέατος»-, αντιπροσωπεύει περίπου το 3% όλων των καρκίνων. Εμφανίζεται ελαφρώς συχνότερα στους άνδρες(11,6 άνδρες στους 100.000) από ό,τι στις γυναίκες(8,1 στις 100.000). Ο συνηθέστερος τύπος να ξεκινά από τους πόρους του παγκρέατος και τότε ονομάζεται πορογενές αδενοκαρκίνωμα. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι προκαλεί τον καρκίνο του παγκρέατος. Ωστόσο, η έρευνα έχει εντοπίσει ορισμένους παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα να νοσήσει κάποιος από αυτή την ασθένεια. Οι παράγοντες αυτοί είναι:

• Κάπνισμα τσιγάρων, πούρων και χρήση άλλων μορφών καπνού.
• Η παχυσαρκία αποτελεί επίσης παράγοντα κινδύνου. Ο συσσωρευμένος λιπώδης ιστός γύρω από τη μέση αποτελεί παράγοντα κινδύνου ακόμη και αν δεν έχετε παχυσαρκία.
• Διαβήτης, ιδίως διαβήτης τύπου 2, ο οποίος συνδέεται με την παχυσαρκία. Η νέα εμφάνιση διαβήτη σε μεγαλύτερη ηλικία και σε κάποιον με φυσιολογικό βάρος θα μπορούσε να αποτελεί ένδειξη για διερεύνηση για καρκίνο του παγκρέατος.
• Η χρόνια παγκρεατίτιδα, μια μόνιμη φλεγμονή του παγκρέατος που συνήθως συνδέεται με το κάπνισμα και στην κατανάλωση κατανάλωση αλκοόλ.
• Έκθεση σε χημικές ουσίες που χρησιμοποιούν συνήθως τα στεγνοκαθαριστήρια και στη βιομηχανία μετάλλου.

Υπάρχουν επίσης κληρονομικοί παράγοντες που είναι:

• Κληρονομική χρόνια παγκρεατίτιδα που οφείλεται σε γονιδιακές αλλαγές(=μεταλλάξεις) που μεταβιβάζονται από γονέα σε παιδί. Το 10% περίπου των περιστατικών παγκρεατικού καρκίνου έχουν κληρονομική προδιάθεση.
• Κληρονομικά σύνδρομα με γονιδιακές αλλαγές(=μεταλλάξεις) σε γονίδια – όπως τα γονίδια BRCA- που μεταβιβάζονται από γονέα σε παιδί. Όλοι όσοι διαγιγνώσκονται πρόσφατα με καρκίνο του παγκρέατος θα πρέπει να συζητήσουν με τον γιατρό τους σχετικά  με τις αναγκαίες γενετικές εξετάσεις για να ερευνηθεί εάν αν υπάρχει κληρονομικός λόγος που εμφάνισαν καρκίνο του παγκρέατος.
• Οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση.
• Σύνδρομο Peutz-Jeghers

Συμπτώματα του καρκίνου του παγκρέατος

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν εμφανίζουν πρώιμα σημάδια καρκίνου του παγκρέατος με συνέπεια ο καρκίνος του παγκρέατος συνήθως να εντοπίζεται σε προχωρημένο στάδιο. Ωστόσο καθώς η νόσος εξελίσσεται, μπορεί να παρατηρηθούν:

• Πόνος στην άνω κοιλιακή χώρα που μπορεί να αντανακλά στην πλάτη.
• Ναυτία και εμετός
• Κιτρίνισμα του δέρματος και του λευκού των ματιών (ίκτερος)
• Κούραση
• Απώλεια της όρεξης
• Απώλεια βάρους
• Ανοιχτόχρωμα κόπρανα
• Σκούρα ούρα
• Θρόμβωση αγγείων
• Φαγούρα στο δέρμα
• Νέος ή επιδεινούμενος διαβήτης

Ο ιατρός μπορεί να υποπτευθεί καρκίνο του παγκρέατος εάν υπάρχουν κάποια απο τα παραπάνω συμπτώματα και έχει πρόσφατα παρουσιαστεί αύξηση στις τιμές του σακχάρου στο αίμα(= διαβήτης)  ή παγκρεατίτιδα(=μία κατάσταση που οφείλεται σε φλεγμονή του παγκρέατος).

Διάγνωση του καρκίνου του παγκρέατος

Είναι δύσκολο να εντοπιστεί ο καρκίνος του παγκρέατος στε πρώιμο στάδιο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν δίδει συμπτώματα στα αρχικά στάδια της ανάπτυξής του και έτσι δεν εντοπίζεται στο συνήθη “Check up”. Εάν υπάρχει υποψία για καρκίνο του παγκρέατος θα πρέπει να γίνει ένας αριθμός “στοχευμένων” εξετάσεων που περιλαμβάνουν καρκινικούς δείκτες(Ca 19-9, CEA, Ca125 κ.λ.π.), Αξονική ή Μαγνητική τομογραφία και ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα. Το τελευταίο είναι μία σημαντική εξέταση που διενεργείται με ειδικό γαστροσκόπιο που στο άκρο του υπάρχει καθετήρας υπερήχων που επιτρέπει την υπερηχοτομογραφική απεικόνιση του παγκρέατος μέσω του στομάχου. Στη διάρκεια αυτής της εξέτασης μπορεί να ληφθεί βιοψία (δείγμα ιστού) από το πάγκρεας με την καθοδήγηση υπερήχων και να σταλεί για ιστολογική εξέταση.

Στάδια του καρκίνου του παγκρέατος

Η σταδιοποίηση του καρκίνου του παγκρέατος εξαρτάται από το μέγεθος και τη θέση του όγκου και από το αν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί ή όχι σε κοντινούς ή απομακρυσμένους ιστούς. Η πλέον εκλαϊκευμένη κατηγοροποίηση του καρκίνου του παγκρέατος είναι η ακόλουθη:

Στάδιο 0: Γνωστό και ως “καρκίνωμα in situ”, το στάδιο 0 χαρακτηρίζεται από μη φυσιολογικά κύτταρα στο πάγκρεας, τα οποία όμως μπορούν να εξελιχθούν σε καρκινικά.

Στάδιο Ι: Ο όγκος βρίσκεται μόνο στο πάγκρεας.

Στάδιο ΙΙ: Ο όγκος βρίσκεται στο πάγκρεας και έχει διηθήσει κοντινούς ιστούς(δωδεκαδάκτυλο ή χοληδόχο πόρο). 

Στάδιο ΙΙΙ: Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε σε κοντινούς ιστούς(δωδεκαδάκτυλο ή χοληδόχο πόρο) και σε λεμφαδένες που είναι κοντά στο πάγκρεας. 

Στάδιο IVa & IVb: Στο στάδιο αυτό ο όγκος έχει εξαπλωθεί σε μεγάλα αγγεία που είναι κοντά στο πάγκρεας, με ή χωρίς διήθηση λεμφαδένων και με μεταστάσεις σε άλλα όργανα(IVb) όπως το ήπαρ, οι πνεύμονες ή η περιτοναϊκή κοιλότητα. 

Αντιμετώπιση του καρκίνου του παγκρέατος

Η θεραπεία του καρκίνου του παγκρέατος εξαρτάται από ορισμένες προϋποθέσεις, όπως από την θέση του όγκου στο πάγκρεας, σε ποιο στάδιο βρίσκεται και σε ποια κατάσταση είναι στο σύνολό της η υγεία του ασθενούς (π.χ. καρδιοπάθεια, χρόνια αναπνευστική νόσος, νεφρική δυσλειτουργία, σαρκοπενία κ.ά.)  Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν:

Χειρουργική εκτομή: Η χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση του παγκρέατος ή τμήματος του παγκρέατος ονομάζεται παγκρεατεκτομή.  Εάν ο όγκος βρίσκεται στην κεφαλή  του παγκρέατος  συστήνεται η παγκρεατο-δωδεκαλεκτομή(εγχείρηση κατά Whipple, δες ΕΔΩ). Με αυτή την εγχείρηση αφαιρείται η κεφαλή του παγκρέατος, το δωδεκαδάκτυλο (το πρώτο τμήμα του λεπτού εντέρου), η χοληδόχος κύστη, ένα τμήμα του χοληδόχου πόρου και οι κοντινοί λεμφαδένες. Όταν ο όγκος εντοπίζεται στο υπόλοιπο πάγκρεας τότε γίνεται η περιφερική παγκρεατεκτομή που περιλαμβάνει και τον σπλήνα. Να σημειωθεί ότι  από τα περιστατικά που γίνεται διάγνωση παγκρεατικού καρκίνου, μόνον στο 15 – 20%  είναι θεραπευτικά χειρουργίσιμο. Η χειρουργική επέμβαση για τον καρκίνο του παγκρέατος πρέπει να γίνεται  από εξειδικευμένη ομάδα ιατρών. Αυτό συμβάλλει στην ελάττωση των επιπλοκών και στην βελτίωση της επιβίωσης των ασθενών.                                                                               Χημειοθεραπεία και / ή Ακτινοθεραπεία: Χρησιμοποιούνται μετά τη χειρουργική επέμβαση για την ολοκλήρωση της θεραπείας αλλά και πριν από τη χειρουργική επέμβαση για να μικρύνει ο όγκος και να γίνει δυνατή η εγχείρηση. 

Ανοσοθεραπεία: Η ανοσοθεραπεία προς το παρόν δεν απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα στη  θεραπεία του καρκίνου του παγκρέατος, αλλά μπορεί να επωφεληθούν από αυτήν οι ασθενείς που παρουσιάζουν μια συγκεκριμένη γενετική αλλαγή (περίπου το 1% των ασθενών).                                          Στοχευμένη θεραπεία: Κατευθύνεται σε συγκεκριμένα γονίδια ή πρωτεΐνες που βοηθούν την ανάπτυξη του καρκίνου. Οι γενετικές εξετάσεις είναι γενικά ο τρόπος με τον οποίο καθορίζουμε αν μια στοχευμένη θεραπεία είναι κατάλληλη για τον συγκεκριμένο ασθενή.

Υποστηρικτική ή παρηγορητική θεραπεία

Η υποστηρικτική ή παρηγορητική φροντίδα, δηλαδή η μείωσης των επιπλοκών που σχετίζονται με τη νόσο,  μπορεί να περιλαμβάνει:                                                                                                                                     Αντιμετώπιση της εντερικής απόφραξης:  Για την  αντιμετώπιση της απόφραξη του δωδεκαδακτύλου από τον παγκρεατικό όγκο μπορεί να γίνει είτε εγχείρηση παράκαμψης(Γαστρο-εντερο αναστόμωση=ΓΕΑ) με σύγχρονη παροχέτευση της χολής, είτε τοποθέτηση stent ενδοσκοπικά στο δωδεκαδάκτυλο.                                                                                                                                                    Αντιμετώπιση του ίκτερου: Με γαστροσκόπιση μπορεί να τοποθετηθεί ένας σωλήνας μικρής διαμέτρου στον χοληδόχο πόρο(=Stent) για να ελαττωθεί η χολερυθρίνη στο αίμα και για να αντιμετωπιστούν τα συμπτώματα του ίκτερου.   

Αντιμετώπιση του πόνου: Σε ανεγχείρητα περιστατικά ή υποτροπή του νεοπλάσματος, εάν τα αναλγητικά φάρμακα δεν προσφέρουν ανακούφιση, για να μετριασθεί ο πόνος μπορεί να γίνει “αποκλεισμός” του κοιλιακού πλέγματος ή νευρόλυση με έγχυση ειδικού φαρμάκου στο πλέγμα μέσω καθοδήγησης με ενδοσκοπικό υπέρηχο.                                                             

Έλεγχος του διαβήτη: Γίνεται με την χορήγηση κατάλληλων φαρμάκων και δίαιτας και συστηματική παρακολούθηση των επιπέδων σακχάρου στο  αίμα.                                                                                               Ψυχολογική υποστήριξη: Η υποστηρικτική ψυχολογική φροντίδα μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των ψυχολογικών προβλημάτων που προκύπτουν απο την παρουσία της νόσου τόσο στον πάσχοντα όσο και απο τις επιπτώσεις της στην οικογένειά του. 

Μεταστάσεις απο τον ο καρκίνος του παγκρέατος

Ο καρκίνος του παγκρέατος προσβάλλει(=μετάσταση) τους κοντινούς λεμφαδένες και στη συνέχεια το ήπαρ, το περιτόναιο (το τοίχωμα της κοιλιακής κοιλότητας) τους πνεύμονες και τα οστά.

Προσδόκιμο ζωής ενός ατόμου με καρκίνο του παγκρέατος

Ο καρκίνος του παγκρέατος συνήθως δεν εντοπίζεται μέχρι να εξελιχθεί και να έχει συμπτώματα. Αυτό αποτελεί σημαντική αιτία για την αυξημένη θνητότητα που παρουσιάζει. Για την αυξημένη επιβίωση τον κύριο ρόλο έχει η ριζική και με ασφάλεια χειρουργική εκτομή του όγκου, όπου αυτό είναι δυνατόν σύμφωνα με το στάδιο της νόσου.

Καθοριστικό ρόλο στην επιβάρυνση της επιβίωσης έχει το μέγεθος του όγκου(ίσο ή μεγαλύτερο των 2,5 εκατοστά) και η παρουσία μεταστάσεων σε κοντινούς ιστούς όπως στους λεμφαδένες ή σε άλλα όργανα όπως το ήπαρ.  Εάν το νεόπλασμα έχει μικρό μέγεθος, είναι εντοπισμένο μόνο στο πάγκρεας  και γίνει ριζική ογκολογική  παγκρεατεκτομή, σε συνδιασμό με προεγχειρητική ή/και µετεγχειρητική ανοσο-χηµειο-ακτινοθεραπεία, το ποσοστό επιβίωσης τον πέμπτο χρόνο μετά την εγχείρηση μπορεί να είναι έως 35%.  Όταν υπάρχει τοπική επέκταση σε λεμφαδένες ή σε πλησίον ευρισκόμενους ιστούς η επιβίωση τον πέμπτο χρόνο είναι έως 12%. Σε περίπτωση απομακρυσμένων μεταστάσεων όπως στο ήπαρ, πνεύμονες ή οστά τότε η πενταετής επιβίωση είναι έως 3%. Ωστόσο η ευρύτερα αποδεκτή άποψη είναι ότι στα περισσότερα χειρουργηθέντα περιστατικά η αναμενόμενη επιβίωση είναι μικρότερη απο αυτή που περιγράφτηκε παραπάνω, ενώ στο στάδιο με μεταστάσεις π.χ. στο ήπαρ, συχνά ο χρόνος αυτός είναι περίπου 4 έως 6 μήνες.