Το ήπαρ είναι το μεγαλύτερο συμπαγές όργανο στο ανθρώπινο σώμα. Ευρίσκεται στο δεξιό άνω τμήμα της κοιλίας (στο «δεξιό υποχόνδριο»), κάτω από το διάφραγμα, και επιτελεί ένα σημαντικό αριθμό απο λειτουργίες όπως την διήθηση του αίματος, την παραγωγή χολής που βοηθά στην πέψη, την απομάκρυνση από το σώμα βλαβερών ουσιών όπως φαρμάκων και τοξινών και τη σύνθεση παραγόντων που χρησιμεύουν στην δημιουργία του θρόμβου αίματος. Η μη λειτουργία του ήπατος είναι ασύμβατη με την ζωή.

Το ήπαρ χωρίζεται σε δύο λοβούς, τον αριστερό και τον δεξιό, και στην συνέχεια σε οκτώ τμήματα(=ταξινόμηση κατά Couinaud). Οι ανατομικές εγχειρητικές τεχνικές που εφαρμόζονται στην χειρουργική του ήπατος βασίζονται σε αυτή την διαίρεση.

Μία πολύ σημαντική ιδιότητα του ήπατος είναι η ικανότητα του να αναγεννάται. Αυτή η ιδιότητα του ήπατος να «αυτο-αναπλάθεται»  είναι ζωτικής σημασίας επειδή αποκαθίσταται η κρίσιμη ηπατική μάζα που απαιτείται για την διατήρηση στη ζωή ύστερα από περιπτώσεις χειρουργικής ή τραυματικής απώλειας μέρους του οργάνου.

Το ήπαρ προσβάλλεται από εναν μεγάλο αριθμό παθήσεων που με απλουστευτικό τρόπο θα μπορούσαν να διακριθούν σε «παθολογικές» και «χειρουργικές» παθήσεις. Οι περισσότερο κοινές παθολογικές παθήσεις είναι οι ιογενείς λοιμώξεις απο τους ιούς Α, B και C και σπανιώτερα απο  D ή E, η μη αλκοολική λιπώδης νόσος, η αλκοολική ηπατίτιδα, η σκληρυντική χολαγγειίτιδα κ.λ.π. Οι παθήσεις αυτές εάν παραμεληθούν μπορούν να οδηγήσουν σε ανάπτυξη καρκίνου ή κίρρωση.

Οι χειρουργικές παθήσεις του ήπατος κατατάσσονται σε καλοήθεις και κακοήθεις. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι μη ειδικές (απλές) κύστεις του ήπατος, οι ειδικές κύστεις όπως οι εχινόκοκκοι κύστεις, τα αιμαγγειώματα, η εστιακή οζώδης υπερπλασία, κ.λ.π. Στην κατηγορία των κακοήθων παθήσεων(=καρκίνος) ανήκουν νεοπλάσματα που προέρχονται από τα ηπατοκύτταρα όπως ο ηπατοκυτταρικός καρκίνος, από τα χολαγγεία όπως το χολαγγειοκαρκίνωμα, από μεταστάσεις από καρκίνους άλλων οργάνων όπως απο καρκίνο του παχέως εντέρου ή του μαστού, από νευροενδοκρινείς όγκους κ.λ.π.

ΚΑΛΟΗΘΕΙΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΗΠΑΤΟΣ

Από τις καλοήθεις παθήσεις του ήπατος οι συνηθέστερες που απαιτούν χειρουργική παρέμβαση είναι οι ακόλουθες:

              Κύστεις: Απλή κύστη, πολλαπλές κύστεις, κυσταδένωμα, εχινόκοκκος κύστη

              Αποστήματα: Αμοιβαδικό απόστημα, απόστημα απο Βρουκέλλωση

              Καλοήθεις όγκοι ήπατος: Αιμαγγειώματα, αδενώματα, εστιακή οζώδης υπερπλασία

ΚΥΣΤΕΙΣ

Απλές κύστεις

Οι απλές κύστεις έχουν μέγεθός από λίγα χιλιοστά έως πολλά εκατοστά. Μπορεί να εμφανιστούν σε οιανδήποτε σημείο του ήπατος και συνήθως περιέχουν ορώδες υγρό που σπάνια είναι αιμορραγικό ή με ελαφρά χολώδη απόχρωση. Στην πλειονότητά τους είναι ασυμπτωματικές εκτός εάν το μέγεθός τους προκαλέι πίεση στα παρακείμενα όργανα οπότε προκαλείται συμπτωματολογία από αυτή την πίεση. Θα πρέπει να διακρίνονται από την εχινόκοκκο κύστη, το κυσταδένωμα και τους νευροενδοκρινείς όγκους. Η διάγνωσή τους γίνεται με υπερηχογράφημα ή και με αξονική τομογραφία. Σε περίπτωση που χρειάζεται να αντιμετωπισθούν αυτό γίνεται είτε λαπαροσκοπικά είτε με ανοιχτή επέμβαση(περικυστεκτομή).

Πολυκυστική νόσος

Στην περίπτωση πολλαπλών κύστεων στο ήπαρ  (που μπορεί να συνδιάζεται με πολυκυστικούς νεφρούς) το ήπαρ παρουσιάζει διάσπαρτες κύστεις παρόμοιες με τις απλές κύστεις. Η διάγνωση γίνεται με υπερήχους ή αξονική τομογραφία και η ένδειξη για εγχειρητική αντιμετώπιση υπάρχει μόνον σε περίπτωση ευμεγέθων κύστεων με φαινόμενα πίεσης ή σε επιπλοκές  (αιμορραγία ή μόλυνση). Η χειρουργική θεραπεία είναι η εκτομή της επιφάνειας της κύστης που εξέχει απο το ήπαρ (περικυστεκτομή), κατά προτίμηση λαπαροσκοπικά. Σε ειδικές περιπτώσεις έχει ένδειξη ηπατεκτομή και σε σπανιότερες περιπτώσεις μεταμόσχευση ήπατος.                        

Κυσταδένωμα

Είναι καλόηθες νεόπλασμα του ήπατος με εφάνιση κύστης. Είναι συνήθως ασυμπτωματικό εκτός αν έχει αυξημένο μέγεθος που μπορεί να παρουσιαστεί επιγαστρικός πόνος, διάταση της κοιλίας και ανορεξία. Διαγνώσκεται με υπερηχογράφημα, αξονική ή μαγνητική τομογραφία και αντιμετωπίζεται με ηπατεκτομή λόγω του κινδύνου μετάπλασής του σε κυσταδενοκαρκίνωμα που είναι κακοήθης όγκος.

Εχινόκοκκος κύστη

Η εχινοκοκκική νόσος ή Εχινοκοκκίαση είναι κύστη στο ήπαρ που προκαλείται απο την εμφύτευση του εμβρύου ενός παρασίτου (Echinococcus granulosus), μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Το παράσιτο ευρίσκεται κυρίως στο σκύλο, το λύκο και την αλεπού και μεταφέρεται στον άνθρωπο με τις τροφές.   

Συνήθως δεν υπάρχουν συμπτώματα. Τα συμπτώματα παρουσιάζονται όταν το μέγεθος της κύστης είναι αυξημένο ή όταν παρουσιαστούν επιπλοκές. Η συνηθισμένη συμπτωματολογία, περιλαμβάνει πόνο στο δεξιό υποχόνδριο με πιθανά ψηλαφητή μάζα και πόνο στο κατώτερο δεξιό ημιθωράκιο.

Στην πλειοψηφία των περιστατικών τα ευρήματα από το υπερηχογράφημα και η αξονική τομογραφία    καθιστούν βεβαία τη διάγνωση.  Η διάγνωση επιβεβαιώνεται με εξετάσεις που είναι η  ανίχνευση των αντισωμάτων (IgE) και ανοσυμπλεγμάτων της νόσου (μέθοδος ELISA)  και τη δοκιμασία RAST. Δεν πρέπει για διαγνωστικούς λόγους να διενεργείται βιοψία της κύστης ή αναρρόφηση του περιεχομένου της με βελόνη, γιατί μπορεί να προκαλέσει διασπορά της νόσου.

Η θεραπεία είναι χειρουργική αλλά ξεκινά με χορήγηση αντιπαρασιτικού φαρμάκου (albendazole ή mebendazole) που προκαλούν θάνατο του παρασίτου. Περιλαμβάνει την εκτομή της οροφής της κύστης (περικυστεκτομή-unroofing), την ηπατεκτομή και την κυστοπερικυστεκτομή.  Η λαπαροσκοπική αντιμετώπιση αποτελεί μία νέα πρόκληση στη θεραπεία της εχινοκοκκίασης, ωστόσο το μειονέκτημά της είναι η πιθανότητα να ραγεί η κύστη στην περιτοναϊκή κοιλότητα. Η κυστοπερικυστεκτομή είναι αιμορραγική επέμβαση και δεν ακολουθείται απο την πλειοψηφία των χειρουργών.

ΗΠΑΤΙΚΑ ΑΠΟΣΤΗΜΑΤΑ

Πυογόνο απόστημα του ήπατος

Οφείλεται σε διασπορά μικροβίων από φλεγμονές συνήθως ενδοκοιλιακών οργάνων, όπως π.χ. η οξεία σκωληκοειδίτιδα ή η οξεία χολοκυστίτιδα. Οι κλινικές εκδηλώσεις σε κάθε περίπτωση είναι μη ειδικές και περιλαμβάνουν πυρετό, κοιλιακό πόνο, ευαισθησία στην ψηλάφηση του δεξιού υποχονδρίου και ηπατομεγαλία. Οι εργαστηριακές εξετάσεις δείχνουν εικόνα φλεγμονής με έντονη λευκοκυττάρωση, αυξημένη TKE και υψηλές τιμές CRP. Επιβεβαιωτικές είναι οι ακτινολογικές απεικονιστικές μέθοδοι, με πρώτο το υπερηχογράφημα και κατόπιν την αξονική τομογραφία και την μαγνητική τομογραφία.

Η θεραπεία των ηπατικών αποστημάτων στους ενήλικες σχεδόν πάντα είναι συντηρητική, με μακροχρόνια αντιβιοτική υποστήριξη. Σπάνια απαιτείται διαδερμική παροχέτευση του αποστήματος. Επιπλοκές που μπορούν να παρουσιαστούν είναι η γενικευμένη περιτονίτιδα ύστερα από αυτόματη ή ιατρογενή ρήξη, η δημιουργία επιπλέον αποστηματίων, η δημιουργία συριγγίων, η θρόμβωση της πυλαίας φλέβας και η πυλαία υπέρταση. Μια σπάνια επιπλοκή είναι η ενδοφθαλμίτιδα που είναι δυνατόν να προκαλέσει έως και πλήρη απώλεια όρασης.

Αμοιβαδικό απόστημα

Είναι συνέπεια της παρασιτικής λοίμωξης από το πρωτόζωο Εntamoeba histolytica. Η μετάδοση γίνεται μέσω της πεπτικής οδού και το παράσιτο καταλήγει στο παχύ έντερο. Από εκεί μέσω φλεβικών αγγείων (της πυλαίας)  μπορεί να προσβάλει το ήπαρ με τη δημιουργία αποστήματος περισσότερο συχνά τους ενήλικες αλλά και την πρώιμη παιδική ηλικία.

Η συμπτωματολογία περιλαμβάνει κλινικά ηπατομεγαλία χωρίς έντονη ευαισθησία στην ψηλάφηση του ήπατος, ενώ συνοδά μη ειδικά ευρήματα είναι πυρετός, ρίγος, ναυτία και απώλεια βάρους. Οι εργαστηριακές εξετάσεις δείχνουν λευκοκυττάρωση, μικρή διαταραχή των ηπατικών ενζύμων και αυξημένη  CRP. Οι απεικονιστικές μέθοδοι (το υπερηχογράφημα, η αξονική ή μαγνητική τομογραφία) βοηθούν ιδιαίτερα στη διάγνωση. Η ταυτοποίηση της νόσου γίνεται με ειδικές ορολογικές εξετάσεις του αίματος ενώ υποβοηθά και η εξέταση των κοπράνων  για ύπαρξη τροφοζωιτών ή κύστεων.

H ενδεδειγμένη θεραπεία είναι η ενδοφλέβια ή από του στόματος χορήγηση μετρονιδαζόλης και συμπληρωματικά από το στόμα παρασιτοκτόνο ( ιοδοκινόλη ή παρομομυκίνη). Όταν όμως οι διαστάσεις των αποστημάτων ξεπερνούν σε διάμετρο τα 5 cm -κατ’ άλλους τα 10 cm- δεν υπάρχει τάση υποστροφής τους, εντοπίζονται στον αριστερό λοβό του ήπατος ή υπάρχει κίνδυνος ρήξης τους, τότε συνιστάται η αναρρόφηση και η εξωτερική παροχέτευσή τους. Σε περίπτωση αποτυχίας, ενδείκνυται η ανοικτή χειρουργική παροχέτευση.

Απόστημα από βρουκέλλωση

Η Βρουκέλλωση (Brucellosis) προσβάλλει τον άνθρωπο με την κατανάλωση μολυσμένου γάλακτος ή προϊόντων γάλακτος. Σπάνια μπορεί να δημιουργηθούν αποστήματα στο ήπαρ. Τα συνήθη συμπτώματα είναι πυρετός, απώλεια βάρους, κακουχία και αρθραλγία. Στην κλινική εξέταση παρουσιάζεται ηπατοσπληνομεγαλία. H θεραπεία συνίσταται σε ενδοφλέβια χορήγηση αντιβιωτικών.